Μπορεί στα τέλη του περασμένου έτους ο Βλαντιμίρ Πούτιν να διατυμπάνιζε τις πωλήσεις ρεκόρ της Gazprom στην Κίνα, αποδίδοντας τα εύσημα στον διευθύνοντα σύμβουλο και μακροχρόνιο σύμμαχο Alexei Miller, ωστόσο η πραγματική εικόνα για τον ενεργειακό κολοσσό είναι πολύ διαφορετική. Κι αυτό γιατί η εταιρεία που παλεύει με την απώλεια της μεγαλύτερης αγοράς της.
Η Ευρώπη αψήφησε τις προσδοκίες σπάζοντας τον εθισμό της στο ρωσικό αέριο, και το κρατικό μονοπώλιο φυσικού αερίου -το ατού του Πούτιν όταν ξεκίνησε την πλήρη εισβολή του στην Ουκρανία- έχει γίνει ένα από τα μεγαλύτερα εταιρικά θύματα του πολέμου.
« Η Gazprom κατανοεί ότι δεν θα έχει ποτέ ξανά τόσο μεγάλη και παχιά φέτα στην πίτα στην Ευρώπη, και πρέπει απλώς να το αποδεχθεί», αναφέρει στους Financial Times ο Marcel Salikhov, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ενέργειας και Οικονομικών. «Ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός τώρα είναι να αναζητήσουμε σχετικά μικρότερες πηγές εσόδων και να τις αναπτύξουμε σταδιακά, μαζεύοντας ψίχουλα».
Σε συνέντευξή του στο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι Rossiya 1 την Κυριακή, ο Πούτιν παραδέχτηκε ότι η Ρωσία είχε προηγουμένως επωφεληθεί περισσότερο από τις εξαγωγές ενέργειας, αλλά αρνήθηκε ότι η απώλεια της επιχείρησης προκαλεί προβλήματα. «Ίσως ήταν πιο διασκεδαστικό [προηγουμένως], αλλά από την άλλη, όσο λιγότερο εξαρτόμαστε από την ενέργεια, τόσο το καλύτερο, επειδή το μη ενεργειακό μέρος της οικονομίας μας αυξάνεται», υπογράμμισε.
Ενώ η Μόσχα αποφάσισε στις αρχές του πολέμου να μειώσει τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μια κίνηση που αρχικά ενίσχυσε τις τιμές αρκετά για να αντισταθμίσει την πτώση των εξαγωγών, το αποτέλεσμα ήταν βραχύβιο.
Πλήγμα στα κέρδη
Τα κέρδη προ φόρων σημείωσαν ρεκόρ 4,5 τρισεκατομμυρίων Rbs (49,7 δισεκατομμύρια δολάρια) το πρώτο εξάμηνο του 2022, αλλά μειώθηκαν κατά 40% σε 2,7 τρισεκατομμύρια Rbs έναν χρόνο αργότερα, ενώ τα καθαρά κέρδη μειώθηκαν από σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο Rbs σε 255 δισεκατομμύρια Rbs.
Ερευνητές της κρατικά ελεγχόμενης Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών έχουν προβλέψει ότι τα αποτελέσματα της εταιρείας για ολόκληρο το έτος 2023 θα δείξουν ότι έχει πάψει να είναι κερδοφόρα και ότι οι καθαρές απώλειες θα μπορούσαν να πλήξουν το Rbs1tn έως το 2025.
Η ΕΕ έχει αποδειχθεί πιο έμπειρη στην προμήθεια εναλλακτικού φυσικού αερίου από ό,τι πολλοί πίστευαν ότι είναι δυνατόν — το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές φυσικού αερίου του μπλοκ μειώθηκε από περισσότερο από 40% το 2021 σε 8% πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ— ενώ οι τιμές έχουν καταρρεύσει από τα υψηλότερα επίπεδα στις πρώτες μέρες του πολέμου. Η ΕΕ στοχεύει να εξαλείψει όλες τις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων έως το 2027.
Την Κυριακή, ο Πούτιν είπε ότι η Ρωσία τα κατάφερε καλά αφού η Ευρώπη σταμάτησε να αγοράζει φυσικό αέριο, «διερευνώντας εναλλακτικές διαδρομές και εστιάζοντας στις δικές της προσπάθειες αεριοποίησης». Αλλά στην πραγματικότητα αυτά δεν αντικαθιστούν τις εξαγωγικές επιχειρήσεις της ΕΕ.
Με την κύρια εξαγωγική της δραστηριότητα να έχει κατακερματιστεί, η Gazprom έχει προσπαθήσει να βρει νέους αγοραστές, αλλά οι συμφωνίες της στην κεντρική Ασία και οι μικρές ενισχύσεις της προσφοράς στην Κίνα και την Τουρκία θα αντισταθμίσουν μόνο το 5% έως 10% της χαμένης ευρωπαϊκής αγοράς, σύμφωνα με τον Salikhov.
Η επίτευξη οποιασδήποτε ουσιαστικής αλλαγής σε αυτό το σενάριο θα απαιτήσει τεράστιες επενδύσεις σε αγωγούς και άλλες υποδομές για την εξυπηρέτηση νέων αγορών, καθώς και τη συμμετοχή εξωτερικών εταίρων που βιάζονται λιγότερο να δεσμευτούν.
Διάψευση προσδοκιών
Όπως υπογραμμίζουν οι FT, όταν ξεκίνησε η εισβολή, η Gazprom φαινόταν να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από άλλους Ρώσους εξαγωγείς ενέργειας, δεδομένου ότι το φυσικό αέριο της χώρας, σε αντίθεση με το πετρέλαιό της, δεν τελούσε υπό κυρώσεις από τη Δύση.
Αλλά οι προοπτικές άλλαξαν τον Σεπτέμβριο του 2022 όταν υποβρύχιες εκρήξεις έσπασαν τους αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream που μετέφεραν το 40% των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας στην Ευρώπη, μειώνοντας δραστικά την ικανότητα της Μόσχας να χρησιμοποιεί το καύσιμο ως μοχλό. Η Μόσχα και η Δύση έχουν αλληλοκατηγορηθεί για δολιοφθορά.
Η ρωσική αγορά, η οποία αντιπροσώπευε πάντα πολύ μεγαλύτερο μερίδιο της παραγωγής της εταιρείας από την Ευρώπη, τη βοήθησε να παραμείνει στη ζωή, αλλά με το φυσικό αέριο που πωλείται σε πολύ χαμηλότερη τιμή στο εσωτερικό, οι τοπικές πωλήσεις δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την κατάρρευση της αγοράς της ΕΕ.
Η Gazprom πρέπει να πουλά αέριο στο εσωτερικό σε ρυθμιζόμενες τιμές, ενώ ανταγωνιστές όπως η Rosneft και η ιδιωτική Novatek μπορούν να προσφέρουν εκπτώσεις για να προσελκύσουν αγοραστές χύδην.
«Μετά την έναρξη του πολέμου, η Gazprom ενέτεινε τις προσπάθειές της να εξασφαλίσει δίκαιο ανταγωνισμό στη ρωσική αγορά με την άρση των εγχώριων περιορισμών τιμών», δήλωσε η Irina Mironova, λέκτορας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, η οποία εργαζόταν στο παρελθόν ως αναλύτρια στη Gazprom.
Ταμπού
Οι επικριτές έχουν υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει τον όμιλο για να διοχετεύσει κέρδη στους συνεργάτες του – αν και το θέμα παραμένει ταμπού στη Ρωσία.
Ο επενδυτικός βραχίονας της κρατικής Sberbank απέλυσε δύο ανώτερους αναλυτές το 2018 αφού δημοσίευσαν έκθεση σύμφωνα με την οποία η Gazprom επέλεξε σκόπιμα ασύμφορα έργα για να εξασφαλίσει προσοδοφόρα συμβόλαια για εταιρείες που ανήκουν στους στενούς φίλους του προέδρου Gennady Timchenko και Arkady Rotenberg.
«Το μοντέλο της Gazprom, το οποίο συνίστατο στη δημιουργία υπερβολικών κερδών στην Ευρώπη και στη συνέχεια στη διανομή τους σε εργολάβους κοντά στον Πούτιν. . . δεν υπάρχει πια», είπε ο Βλαντιμίρ Μίλοφ, πρώην υφυπουργός Ενέργειας που ήταν ο αρχιτέκτονας των μεταρρυθμίσεων της Gazprom στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και ο οποίος αργότερα έγινε συνεργάτης του Αλεξέι Ναβάλνι.
Ο κύριος αποδέκτης των κερδών της Gazprom είναι πλέον το ρωσικό κράτος, το οποίο λίγο μετά την εισβολή επέβαλε επιπλέον μηνιαίο τέλος 50 δισ. Rbs στην εταιρεία μέχρι το 2025.
Ενώ οι εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Κίνα έχουν αυξηθεί, οι όγκοι παραμένουν σχετικά μικροί — η Ρωσία έστειλε περίπου 22 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στη χώρα μέσω αγωγού πέρυσι, ένα κλάσμα του μέσου ετήσιου 230 bcm που εξήγαγε στην Ευρώπη τη δεκαετία πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Το LNG
Εν τω μεταξύ, ενώ οι ρωσικές εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου αυξάνονται σταδιακά, παραμένουν μικρές. Η Novatek αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών LNG της Ρωσίας, με τη Gazprom να στερείται της εξειδικευμένης υποδομής για τη μετατροπή και τη μεταφορά της υγρής μορφής του καυσίμου, έχοντας ποντάρει σε αγωγούς και όχι σε τεχνολογίες υγροποίησης στην αυγή της εποχής Πούτιν.
Η πετρελαϊκή δραστηριότητα της Gazprom, η Gazprom Neft, έχει γίνει η κύρια σωτηρία της εταιρείας, συνεισφέροντας το 36% των εσόδων και το 92% των καθαρών εσόδων το πρώτο εξάμηνο του 2023. Η αγοραία αξία του τμήματος ξεπέρασε ακόμη και αυτή της μητρικής εταιρείας πέρυσι.
«Το πετρέλαιο δεν είναι δευτερεύουσα επιχείρηση για την Gazprom, δεν είναι μόνο το κερασάκι στην τούρτα — είναι ολόκληρο το στρώμα του», είπε ο Σεργκέι Βακουλένκο, πρώην επικεφαλής στρατηγικής της Gazprom Neft, ο οποίος είναι τώρα μελετητής στο το Carnegie Russia Eurasia Center.
Σημείωσε επίσης ότι τα γενναιόδωρα μερίσματα της Gazprom προς τους μετόχους συμπεριλαμβανομένου του κράτους ήταν συχνά πολύ κοντά στο άθροισμα των μερισμάτων που έλαβε από την Gazprom Neft.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ανακατεύει σήμερα την τράπουλα των εργασιακών ο Παναγιώτου