Του Χρήστου Μιχάλαρου
Σημαντική είναι η συμβολή αλλά και τα οφέλη που αποκομίζει η Κύπρος συνολικά με την συμμετοχή της στο Ερευνητικό Κέντρο «Synchrotron-Light Experimental Science and Applications in the Middle East» (SESAME) το οποίο έχει τις εγκαταστάσεις του κοντά στο Αμμάν της Ιορδανίας και αποκαλείται «το CERN της Μέσης Ανατολής».
Δημιουργήθηκε στα πρότυπα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Δοκιμών (CERN) και στόχος του είναι να αποτελέσει το πρώτο μεγάλο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο στη Μέση Ανατολή με αποστολή, μεταξύ άλλων, να προάγει την ειρήνη και ευημερία στην περιοχή.
Σημειώνεται ότι το Κέντρο τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO.
Η Κύπρος αποτελεί ένα από τα ιδρυτικά Μέλη και συμμετέχει ενεργά στην διαδικασία δημιουργίας, λειτουργίας και προώθησης του Κέντρου από το 2001, μέσω του πρώην Γραφείου Προγραμματισμού και της νυν Γενικής Διεύθυνσης Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, Συντονισμού και Ανάπτυξης.
Η Απόφαση να καταστεί η Κύπρος πλήρες Μέλος, πέραν της επιστημονικής της αξίας, λήφθηκε στη βάση πολιτικών κριτηρίων, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη για αναβάθμιση των σχέσεων της Κύπρου με τις χώρες της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Επιπλέον, εξυπηρετείτε ο στόχος να καταστεί η Κύπρος ένα περιφερειακό κέντρο παροχής υψηλής στάθμης υπηρεσιών. Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι η Κύπρος αποτελεί το μόνο Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στο SESAME, εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό την προσπάθεια να καταστεί ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της ΕΕ και της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής, προάγοντας την Επιστημονική Διπλωματία.
Με αφορμή την επίσκεψή του στην Κύπρο, συνομιλήσαμε με τον Dr. Rolf Heuer – Προέδρου του Συμβουλίου του SESAME.
Μιλήστε μας για το συγκεκριμένο εγχείρημα, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως το «CERN της Μέσης Ανατολής».
Είμαι ο Πρόεδρος του Συμβουλίου, το οποίο είναι ένα Ερευνητικό Κέντρο κοντά στο Αμμάν στην Ιορδανία, και το οποίο συνεδριάζει στην Κύπρο αυτή την εβδομάδα. Το Συμβούλιο είναι το διοικητικό όργανο και συνεδριάζει δύο φορές ετησίως και είναι ένας διακυβερνητικός Οργανισμός με μέλη: την Κύπρο, την Αίγυπτο, το Ιράν, το Ισραήλ, την Ιορδανία, την Παλαιστίνη, το Πακιστάν και την Τουρκία. Το Κέντρο δεν είναι μόνο το πρώτο Κέντρο/υποδομή που προσφέρει υπηρεσίες επιταχυντών σωματιδίων, οι οποίοι παράγουν ακτινοβολία σε διάφορα μήκη κύματος στην περιοχή, αλλά είναι και το πρώτο Διεθνές κέντρο αριστείας στους τομείς αυτούς.
Δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα της UNESCO, αλλά είναι ένας ανεξάρτητος διακυβερνητικός οργανισμός. Βασίστηκε πάνω στις προδιαγραφές του CERN αν και έχει πολύ διαφορετικούς επιστημονικούς στόχους. Είναι επίσης συνεργάτης της LEAPS (Ένωση ευρωπαϊκών πηγών φωτονίων που βασίζονται σε επιταχυντή), επιβεβαιώνοντας την πλήρη εμπιστοσύνη που έχει η διεθνής επιστημονική κοινότητα στην επιτυχία και τον ρόλο της ως κέντρο αριστείας.
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι μια πηγή φωτός Synchrotron είναι μια υποδομή που βασίζεται σε επιταχυντή που χρησιμοποιεί ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Οι πηγές φωτός Synchrotron έχουν γίνει ένα βασικό εργαλείο σε ένα ευρύ φάσμα εφαρμοσμένων και βασικών επιστημών καθώς και τεχνολογιών.
Πόσο έχει συμβάλει το Κέντρο στη γνώση που έχει ο κόσμος έναντι της ιατρικής, της βιολογίας και της επιστήμης γενικά τα τελευταία δύο χρόνια;
Το πειραματικό πρόγραμμα μόλις έχει αρχίσει (από τον Ιούλιο του 2018). Από την 31η Μαρτίου 2019, πραγματοποιήθηκαν ήδη 26 πειράματα από διαφορετικές ομάδες, οι οποίες διεξάγονται από τα 2 beamlines που υπάρχουν επί του παρόντος και καλύπτουν τους τομείς της δημόσιας υγείας, των ανθρώπινων ασθενειών και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Πιο συγκεκριμένα, αυτά τα πειράματα κυμαίνονταν από θέματα όπως νέα υλικά για τις μπαταρίες, τη διερεύνηση της νόσου του Αλτσχάιμερ, αρχαία ανθρώπινα ερείπια από την Ανατολική Μεσόγειο και την κοντινή Ανατολή και αρχαία χειρόγραφα από το Κοράνι. Οι στόχοι εν συντομία είναι η προώθηση της επιστημονικής και τεχνολογικής αριστείας στη Μέση Ανατολή και τις γειτονικές περιοχές, μέσω της έρευνας σε αρκετούς τομείς της επιστήμης, περιλαμβανομένων, της ιατρικής, βιολογίας, φυσικής, χημείας, περιβάλλοντος, γεωργίας και της αρχαιολογίας, καθώς και σε τομείς της Βιομηχανίας των Υδρογονανθράκων και των Υλικών. Επίσης, το Κέντρο ενεργεί ως γέφυρα μεταξύ γειτονικών χωρών για την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης και ανοχής μέσω της διεθνούς συνεργασίας.
Το Κέντρο έχει λάβει βραβείο «διπλωματίας επιστήμης» φέτος. Τι σημαίνει αυτός ο όρος;
Η διπλωματία της επιστήμης είναι ένας σχετικά νέος όρος, αλλά δεν είναι μια νέα ιδέα - η επιστήμη είναι μια παγκόσμια γλώσσα που μοιράζονται όλοι μας. Είναι επομένως ένα ιδανικό μέσο για την προσέγγιση των ανθρώπων στην επιδίωξη κοινών στόχων. Ήταν μεγάλη τιμή να λάβει αυτό το βραβείο από την Αμερικανική Ένωση για την Προώθηση της Επιστήμης και οι πέντε παραλήπτες του βραβείου άξιζαν πραγματικά το βραβείο αυτό. Εδώ όλοι επιδιώκουμε το κοινό όνειρο της επιστημονικής αριστείας και της ειρήνης μεταξύ των γειτόνων.
Ένα κύριο παράδειγμα της διπλωματίας της επιστήμης σε δράση είναι το CERN, όπου έχω εργαστεί για μεγάλο τμήμα της καριέρας μου. Η ιδέα δημιουργίας του CERN προτάθηκε για πρώτη φορά από επιστήμονες και διπλωμάτες το 1946 ως ένας τρόπος να φέρει μαζί τις πρόσφατα εμπόλεμες χώρες της Ευρώπης και να παράγει επιστήμη άριστου επιπέδου.
Το όραμα του Κέντρου είναι η προώθηση της ειρήνης και της ευημερίας στην περιοχή. Η επιστήμη δεν έχει λειτουργήσει πάντοτε με αυτόν τον τρόπο. Πιστεύετε ότι η ανθρωπότητα κινδυνεύει να έχει τους επιστήμονες να εργάζονται ενάντια στον άνθρωπο;
Διαφωνώ με την άποψή σας σχετικά με τους επιστήμονες που εργάζονται κατά του ανθρώπου. Η επιστήμη βασίζεται πάνω σε δεδομένα και αποδεικτικά στοιχεία - δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Η επιστήμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για καλό και για κακό – είναι οι άνθρωποι που αποφασίζουν. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας χρησιμοποιήσαμε την επιστήμη για να βελτιώσουμε τη ζωή των ανθρώπων - οι καλές εφαρμογές έχουν ξεπεράσει τις κακές και η ζωή μας είναι κατά το πλείστον ανυπολόγιστα καλύτερη από εκείνη των προγόνων μας. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για να διασφαλίσουμε ότι δεν χρησιμοποιούμε τους καρπούς της επιστήμης εναντίον μας. Γι’ αυτό και εργαστήρια όπως αυτό είναι τόσο σημαντικά.
Αλήθεια, πώς χρηματοδοτείστε;
Ο επιχειρησιακός προϋπολογισμός του Κέντρου προέρχεται από τα μέλη του. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν σημαντικές κεφαλαιουχικές επενδύσεις από ορισμένα από τα μέλη του, καθώς και από την ΕΕ και την Ιταλία, καθώς και επενδύσεις σε είδος από διάφορες χώρες, εργαστήρια και Ινστιτούτα. Εν ολίγοις, υπάρχει μεγάλη υποστήριξη για το Κέντρο από την Ευρώπη και πέραν αυτού.
Η Κύπρος είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη. Πώς ακριβώς συνέβη αυτό και πώς συμβάλλει η χώρα στη δουλειά σας;
Το πως ακριβώς συνέβη αυτό, δεν μπορώ να το σχολιάσω γιατί ήταν πολύ πριν από τη συμμετοχή μου. Ωστόσο, ήταν προφανές από την αρχή ότι για ένα τέτοιο μοναδικό διακυβερνητικό εγχείρημα στην περιοχή, ένα ισχυρό και καλά συνδεδεμένο μέλος είναι απαραίτητο. Η Κύπρος είναι σημαντικό μέλος του Κέντρο, καθώς είναι η μόνη χώρα της ΕΕ ανάμεσα στις άλλες και κατέχει βασική υποδομή και τεχνογνωσία για να λειτουργήσει ως περιφερειακή πύλη, η οποία με τη σειρά της μπορεί να αποτελέσει μοχλό για να δημιουργήσει οικονομικό πλεονέκτημα στην Κύπρο μέσω της έρευνας, της καινοτομίας και των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
Η Κύπρος έχει επωφεληθεί και συνέβαλε σε αρκετά έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, όπως το Open SESAME ή το CESSAMag (εδώ ο ιδιωτικός τομέας της Κύπρου κατασκεύασε μαγνήτες για το synchrotron σε πολύ υψηλό επίπεδο που υπερβαίνει τις προδιαγραφές). Επίσης, το Ινστιτούτο Κύπρου είναι βασικός συνεργάτης. Να μην ξεχάσουμε και την επιστήμη: Το πρώτο πείραμα μετά την επίσημη έναρξη των πειραμάτων πραγματοποιήθηκε από μια ομάδα του Ινστιτούτου Κύπρου με θέμα «Έκθεση βαρέων μετάλλων πριν από 5000 χρόνια». Τα αποτελέσματα θα δημοσιευθούν σύντομα και θα πραγματοποιηθούν περισσότερα πειράματα διαφόρων ειδών.