Της Σοφίας Αρναούτη*
Σήμερα, πάνω από 800 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, αντιμετωπίζουν καθημερινά δυσκολία στην πρόσβαση στο αυτονόητο αυτό δικαίωμα στην τροφή. Η μάστιγα αυτή έχει τις ρίζες της σε ένα πολύπλοκο ιστό προβλημάτων, όπως οι ένοπλες συρράξεις, η κλιματική αλλαγή, η αστική ανάπτυξη, η αύξηση του πληθυσμού και οι διακυμάνσεις στην τιμή του πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά. Επιπλέον, μέσα από τον ιστό αυτό είμαστε συνδεδεμένοι με ανθρώπους από περιοχές στον κόσμο που δε φανταζόμαστε και οι καθημερινές μας συνήθειες και συμπεριφορές επηρεάζουν ακόμα και την επισιτιστική ασφάλεια άλλων ανθρώπων τους οποίους δε γνωρίζουμε.
Η παγκόσμια αγορά επιτρέπει πλέον την πρόσβαση σε τρόφιμα, τα οποία πολλές φορές έχουν ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτάσουν στο πιάτο μας και να μας φέρουν γεύσεις και πολιτισμούς από όλο τον κόσμο. Οι διατροφικές μας επιλογές μπορούν όμως να επηρεάσουν τους ίδιους τους παραγωγούς ή τις κοινότητές τους, ακόμα κι αν αυτοί προέρχονται από πολύ μακριά. Ένα αρκετά εμφανές παράδειγμα είναι η ραγδαία αυξανόμενη χρήση του σπόρου της κινόα την τελευταία δεκαπενταετία.
Η κινόα προέρχεται από την περιοχή των Άνδεων της Κεντρικής Αμερικής και αποτελεί βασική τροφή για τις χώρες του Περού και της Βολιβίας για τα τελευταία 3 – 4 χιλιάδες χρόνια. Η χρήση της κινόα έγινε ‘μόδα’ για εμάς στην Ευρώπη και Βόρεια Αμερική κυρίως από το 2000, όταν ανακαλύψαμε τις ευεργετικές ιδιότητες της υπερτροφής αυτής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ζήτηση της κινόα να εκτοξευθεί, και μαζί να υπερτριπλασιαστεί και η τιμή της, φτάνοντας το 2013 στα $6-7 το κιλό. Η ραγδαία αύξηση στην τιμή της κινόα είχε ως επίπτωση οι άνθρωποι, οι οποίοι είχαν ως βασική τροφή την κινόα για χιλιάδες χρόνια, πλέον να αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες στην αγορά της, με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο η επισιτιστική ασφάλεια των οικογενειών τους.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, οι εμπόλεμες διαμάχες είναι ακόμα ένας σοβαρός παράγοντας που βάζει σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων ανά τον πλανήτη. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού των Ηνωμένων Εθνών έχει ερευνήσει εκτενώς το θέμα και σε αναφορά του το 2017 με τίτλο ‘Οι Ρίζες της Φυγής: Επισιτιστική Ασφάλεια, διαμάχη και διεθνής μετανάστευσης’, εξετάζει το βαθμό που η επισιτιστική ανασφάλεια συνδέεται με τις διεθνείς μεταναστευτικές ροές. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας αυτής, οι χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας, σε συνάρτηση με ένοπλες συρράξεις, αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη μεταναστευτική εκροή προσφύγων. Επιπλέον, όταν συνδυαστεί με τη φτώχεια, η επισιτιστική ανασφάλεια αυξάνει τόσο το ενδεχόμενο, όσο και την ένταση των ένοπλων συγκρούσεων. Το γεγονός αυτό έχει ξεκάθαρες επιπτώσεις στην εκροή προσφύγων.
Σύμφωνα πάντα με την έρευνα του Παγκόσμιου Προγράμματος Επισιτισμού του ΟΗΕ, η επισιτιστική ανασφάλεια αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα ώθησης για τη μετανάστευση, σε συνδυασμό με την εισοδηματική ανισότητα, τη δημογραφική αύξηση και την ύπαρξη καθιερωμένων δικτύων μετανάστευσης. Επιπλέον, η ίδια η πράξη της μετανάστευσης μπορεί να επιφέρει επισιτιστική ανασφάλεια, δεδομένης της έλλειψης εισοδήματος, των δυσχερών συνθηκών μετακίνησης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και του δυσβάστακτου κόστους, το οποίο συχνά επωμίζονται οι μετανάστες και πρόσφυγες.
Μόλις ξεκινήσει το ταξίδι ενός μετανάστη, η επισιτιστική και οικονομική ασφάλεια είναι καθοριστικοί παράγοντες για να αποφασίσει αν θα συνεχίσει το ταξίδι ή αν θα εγκατασταθεί μόλις φτάσει σε μια σχετικά ασφαλή τοποθεσία. Η απόφαση να συνεχίσει κανείς το ταξίδι υποκινείται συνήθως από την επιθυμία και την ανάγκη για σταθερότητα και ασφαλή διαβίωση. Το γεγονός αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις για τους φορείς χάραξης πολιτικής, οι οποίοι επιχειρούν να ανακόψουν τις επικίνδυνες θαλάσσιες και χερσαίες διαδρομές τις οποίες οι μετανάστες αναγκάζονται συχνά να ακολουθήσουν.
Συμπερασματικά, η επισιτιστική ασφάλεια συνδέεται άμεσα με ένα ευρύ φάσμα παραγόντων από τους οποίους επηρεάζεται και τους οποίους επηρεάζει. Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι να προσεγγίσει με απλουστευμένο τρόπο ένα τόσο πολυσύνθετο ζήτημα, ούτε και να προτείνει την αντιμετώπισή του με απλοϊκές εξηγήσεις και λύσεις. Είναι αναγκαία μια συστημική αλλαγή, η οποία να συνυπολογίζει τις βαθύτερες αιτίες καθενός από αυτά τα προβλήματα και να συνεκτιμά την αλληλεξάρτησή τους. Απαιτείται ευθυγράμμιση των πολιτικών σε διεθνές επίπεδο και συνοχή των πολιτικών αυτών με τις διεθνείς συμβάσεις σε θέματα προσφύγων και μετανάστευσης. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με την προαναφερόμενη αναφορά, απαιτείται περαιτέρω έρευνα σε διεθνές επίπεδο για κατανόηση της εξάρτησης μεταξύ της επισιτιστικής ασφάλειας, των εμπόλεμων διενέξεων και άλλων παραγόντων, εξαιτίας των οποίων οι άνθρωποι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Πατήστε εδώ για να διαβάσετε το Ενημερωτικό Δελτίο του έργου ‘Τηλεοπτική εκπομπή μαγειρικής: γνωριμία του πολιτισμού τρίτων χωρών μέσω της γαστρονομίας’.
Πηγές:
Food and Agriculture Organisation of the United Nations, Conflict, migration and food security: The role of agriculture and rural development, October 2017, http://www.fao.org/3/a-i7896e.pdf (Accessed 2018-07-16)
World Food Programme, At the Roots of the Exodus: Food Security, Conflict and International Migration, May 2017, https://docs.wfp.org/api/documents/WFP-0000015358/download/?_ga=2.20415544.1242282686.1530784676-2114072769.1525860637 (Accessed 2018-07-16)
* Η Σοφία Αρναούτη είναι Επιστημονική Ερευνήτρια στο Πρόγραμμα Κοινωνικής Εργασίας του Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
