Της Νικόλ Φινοπούλου*
Είναι πλέον κοινώς αποδεκτό πως το 2021 έχει σηματοδοτήσει επίσημα μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα και τις επιχειρήσεις. Μια εποχή αφοσιωμένη στη βιωσιμότητα (sustainability) και τη βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development), κατά την οποία επιδιώκεται συμμόρφωση με την Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών (UN Agenda 2030) και τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals - SDGs).
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία στοχεύει επίσης σε ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης μετά την πανδημία, οι Κανονισμοί της Φάσης Α, οι οποίοι θα οδηγήσουν στη βιώσιμη ανάπτυξη, είτε έχουν εφαρμοστεί ήδη είτε θα εφαρμοστούν εντός του 2022. Πρόκειται για ένα μακροπρόθεσμο και πολυεπίπεδο έργο, η υλοποίηση του οποίου τώρα ξεκινά να διακρίνεται. Στο πλαίσιο του έργου, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη βιώσιμη χρηματοδότηση (sustainable finance), την εταιρική κοινωνική ευθύνη (corporate social responsibility) και την εφαρμογή των κριτηρίων ESG (Environment, Social, Governance). Πρόκειται λοιπόν για ένα πολύπλοκο και δισεπίλυτο αλλά συνάμα απαραίτητο παζλ. Ένα παζλ το οποίο ενδεχομένως να μην ήταν τόσο δύσκολο και να μη χρειαζόταν τόσο μεγάλη προσπάθεια, αν πολιτικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες αντιλαμβάνονταν τη σημασία της βιώσιμης ανάπτυξης μερικές δεκαετίες προηγουμένως και δεν άφηναν τα πράγματα να φτάσουν στο απροχώρητο. Στο τέλος της μέρας, η επιτυχία του όλου εγχειρήματος δεν βασίζεται απλώς στην ύπαρξη των απαιτούμενων κανονισμών αλλά κυρίως στην καλή θέληση, στη διάθεση και στην αλλαγή νοοτροπίας όλων μας, πρώτα των ηγετών κάθε εμπλεκόμενου τομέα (lead by example) και μετά του καθενός από εμάς.
Με αυτά τα δεδομένα, το εργαλείο της κυκλικής οικονομίας (circular economy), στο πλαίσιο του εγχειρήματος για βιώσιμη ανάπτυξη, είναι κάτι που έρχεται ταχέως στις ζωές μας, αφού η κλιματική αλλαγή και η ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος δεν μας αφήνουν άλλα περιθώρια για εφησυχασμό. Η ζημιά που έχει γίνει είναι ήδη τεράστια. Παρά την παγκόσμια κινητικότητα που παρατηρείται γύρω από το ζήτημα της κυκλικής οικονομίας, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως δεν υπάρχει διεθνώς ξεκάθαρος και κοινός ορισμός ο οποίος να την καθορίζει. Η Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, το σημαντικότερο γεγονός γύρω από θέματα βιωσιμότητας, χαρακτήρισε την κυκλική οικονομία ως ένα μοντέλο στο οποίο προϊόντα και υλικά «σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να τύχουν εκ νέου επεξεργασίας, να ανακυκλωθούν ή να επανέλθουν στην αρχική τους μορφή και έτσι να παραμείνουν στην οικονομία για όσο το δυνατόν περισσότερο» (13 Ιουνίου 2021). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι δεν πρόκειται απλώς για ανακύκλωση. Εάν θέλουμε πραγματικά να πετύχουμε την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας, το υφιστάμενο κυρίαρχο μοντέλο της «προγραμματισμένης παλαίωσης» (planned obsolescence), δηλαδή το μοντέλο που θέλει τα προϊόντα να έχουν συγκεκριμένη διάρκεια ζωής, θα πρέπει να τερματιστεί. Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι καταναλωτές θα πρέπει να μάθουν να εκτιμούν την αξία των πρώτων υλών και να τις προστατεύουν. Όπως πολύ σωστά το έθεσε o Οργανισμός Ellen MacArthur, «η κυκλική οικονομία επικεντρώνεται σε βελτιώσεις οι οποίες θα επηρεάσουν θετικά το περιβάλλον και ολόκληρο το φάσμα του όρου βιωσιμότητα. Η κυκλική οικονομία μάς δίνει τα εφόδια να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή και τη μείωση της βιοποικιλότητας, ανταποκρινόμενοι συγχρόνως σε σημαντικές κοινωνικές ανάγκες». Αποτελεί δηλαδή ένα ακόμα ισχυρό εργαλείο για υλοποίηση των Στόχων SDGs, αφού εισέρχεται από τη θεωρία στην πράξη των απαιτούμενων δράσεων. Η κυκλική οικονομία μπορεί να έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο σε πολλούς από τους Στόχους SDGs. Όπως στον Στόχο 6 για θέματα ενέργειας, τον Στόχο 8 ο οποίος αφορά την οικονομική ανάπτυξη, τον Στόχο 11 για βιώσιμες πόλεις, τον Στόχο 12 για βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, τον Στόχο 13 για την κλιματική αλλαγή, τον Στόχο 14 για τους ωκεανούς και τον Στόχο 15 για τη ζωή στη στεριά.
Αν και τα αποτελέσματα ακούγονται και θα είναι ιδιαίτερα ευεργετικά, εντούτοις η μετάβαση από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία απαιτεί κοινή προσπάθεια όλων των εμπλεκομένων, από διάφορους τομείς και ειδικότητες (ελεύθεροι επαγγελματίες, υπάλληλοι, διευθυντές, κυβερνήσεις).
Η 76η Ετήσια Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών διεξήχθη μεταξύ 14 και 30 Σεπτεμβρίου. Πέραν των εξελίξεων στο Αφγανιστάν, στην ατζέντα περιλαμβανόταν και συζήτηση για το επίπεδο υλοποίησης των Στόχων SDGs. Το πόσο έχει προχωρήσει η υλοποίησή τους θα καταδείξει και πόσο σημαντικά βήματα έχει κάνει ο πλανήτης για καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας, για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, για επίτευξη ισότητας των φύλων και πολλά άλλα.
Η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ειδικά σε μια περίοδο αβεβαιότητας, όπως αυτή που διανύουμε τώρα, οι Στόχοι SDGs, περιλαμβανομένης της κυκλικής οικονομίας, δείχνουν τον δρόμο για ισχυρή και βιώσιμη ανάκαμψη από την πανδημία COVID-19 και για ένα καλύτερο μέλλον για όλους, σε έναν πιο ασφαλή και υγιή πλανήτη.
Δικηγόρου, Μέλους Institute for Sustainability Leadership, University of Cambridge