Του Βρασίδα Νεοφύτου*
Η Ευρώπη κινείται σε επικίνδυνα νερά τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς μερικές από τις πιο σημαντικές οικονομίες «ατμομηχανές» της ηπείρου όπως η Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία βρίσκονται παγιδευμένες σε ένα συνδυασμό ενεργειακής, οικονομικής, νομισματικής, κλιματικής και πολιτικής κρίσης, ενώ η Ρωσία κορυφώνει την εργαλειοποίηση του φυσικού αερίου.
Οι κυβερνήσεις και οι επενδυτές βρίσκονται εγκλωβισμένοι στο διεθνές σκηνικό αβεβαιότητας που συνθέτει ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι αυξημένες τιμές ενέργειας, η επιθετική σύσφγιξη των κεντρικών τραπεζών έναντι του πληθωρισμού και οι «σπασμένες» αλυσίδες εφοδιασμού. Στο εκρηκτικό κοκτέιλ προστίθεται και η αναπάντεχη παρατεταμένη ξηρασία που στέρευσε τις σημαντικές υδάτινες αρτηρίες της Κεντρικής Ευρώπης, εντείνοντας τις ανησυχίες για τον κίνδυνο ύφεσης στην Ευρωζώνη.
Ένα τέτοιο σκηνικό με τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις ενδεχομένως να συντηρηθεί ή να επιδεινωθεί στην αδύνατη οικονομία της Ευρωζώνης στους χειμερινούς μήνες και η οποία πιθανότατα να βιώσει βαθιά συρρίκνωση στο δ’ τρίμηνο του 2022 και στο α’ τρίμηνο του 2023.
Ο κίνδυνος βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης στην Ευρωζώνη αποτιμάται και στην κατρακύλα του ευρώ κάτω από το 1 δολάριο, το χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 20ετίας. Οι συνολικές απώλειες του ευρώ από τις αρχές του 2022 αγγίζουν το 15% και οφείλονται εν μέρει και στην αδυναμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να ακολουθήσει παρόμοια επιθετική νομισματική πολιτική, όπως οι υπόλοιπες μεγάλες κεντρικές τράπεζες για την καταπολέμηση του πληθωρισμού.
Η ενεργειακή κρίση κτυπά την Ευρώπη
Το ένα ρεκόρ μετά το άλλο σπάνε οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, επιβαρύνοντας τις οικονομικές προοπτικές για τις χώρες της γηραιάς ηπείρου, με τον χειμώνα να πλησιάζει επικίνδυνα. Οι τιμές στο σημείο αναφοράς για την Ευρώπη και δη το ολλανδικό συμβόλαιο φυσικού αερίου παράδοσης Σεπτεμβρίου Dutch TTF, σκαρφάλωσαν στα επίπεδα των 300 ευρώ τη μεγαβατώρα στα μέσα Αυγούστου, επτά φορές υψηλότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες τιμές της ίδιας περσινής περιόδου.
Η Ρωσία εργαλειοποιεί τις ροές του φυσικού αερίου προς τις χώρες της Ευρώπης ως αντίποινα για τις οικονομικές κυρώσεις που της επέβαλαν μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, εκτινάσσοντας τις τιμές της ενέργειας σε πρωτοφανή επίπεδα για την καλοκαιρινή περίοδο που διανύουμε. Υπό κανονικές συνθήκες, οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω υποθαλάσσιων και χερσαίων αγωγών θα γέμιζαν τους αποθηκευτικούς χώρους στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (λόγω χαμηλής ζήτησης για θέρμανση), ενόψει της έλευσης των κρύων μηνών του χειμώνα. Αντί αυτού, η Ρωσία μέσω της κρατικής Gazprom ανοιγοκλείνει τις κάνουλες του φυσικού αερίου κατά το δοκούν, προτάσσοντας διάφορους τεχνικούς λόγους, με απώτερο σκοπό να αποτρέψει την Ευρώπη να γεμίσει τους αποθηκευτικούς της χώρους. Αυτό το γεγονός προκαλεί πανικό στις κυβερνήσεις στην Ευρώπη, οι οποίες κάνουν αγώνα δρόμου εδώ και μήνες για να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες ποσότητες ενέργειας για τον χειμώνα, εκτοξεύοντας τις ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου και κάρβουνου στα ύψη.
Παρόμοια άνοδο έχουμε και σε άλλες σημαντικές αγορές φυσικού αερίου όπως το ασιατικό συμβόλαιο «JKM» και το αμερικανικό «Henry Hub», καθώς οι μεγάλες εισαγωγικές χώρες ενέργειας όπως η Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία και Νότια Κορέα μπήκαν και αυτές στην κούρσα για να προμηθευτούν τις δικές τους ποσότητες από τις λίγες χώρες που μπορούν να κάνουν εξαγωγές LNG όπως το Κατάρ, Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδάς, Αλγερία και Νορβηγία. Οι τιμές-ρεκόρ στο φυσικό αέριο θα αναγκάσουν πολλές μεγάλες και μικρές βιομηχανίες από τις εν λόγω χώρες να περικόψουν μερικώς ή ολικώς την παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, εντείνοντας την προοπτική οικονομικής ύφεσης και την αβεβαιότητα στην αγορά.
Το χειρότερο σενάριο για την Ευρώπη
Τα θεμελιώδη μακροοικονομικά στοιχεία για την Ευρωζώνη είναι πιθανό να γίνουν πολύ πιο δύσκολα στο επόμενο εξάμηνο, παρά τις συντονισμένες δημοσιονομικές και νομισματικές προσπάθειες για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Οι αναλυτές αναμένουν μια βαθιά ύφεση στην Ευρωζώνη όπως αυτή του 2011/12 ή ακόμα και του 2008/09, εν μέσω ανόδου των τιμών του φυσικού αερίου, του ηλεκτρισμού και των πρώτων υλών αλλά και στην επιδείνωση των βασικών δεικτών της πραγματικής οικονομίας και της ψυχολογίας των καταναλωτών.
Οι κυριότερες επενδυτικές τράπεζες έχουν μειώσει τις προβλέψεις τους για την ανάπτυξη του ΑΕΠ για το 2023 κοντά στο -1% για τη ζώνη του ευρώ, προβλέποντας ύφεση έως και -2% και -1% για τις βιομηχανικές Γερμανία και Ιταλία αντίστοιχα, χώρες με υψηλή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο, ενώ αναμένουν και μια μέτρια αύξηση των ποσοστών ανεργίας ως αντίκτυπο των πιο πάνω.
Η άνοδος των επιτοκίων επιβαρύνει τις οικονομίες
Οι οικονομολόγοι ανησυχούν ότι οι επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων από τις κυριότερες κεντρικές τράπεζες του κόσμου ως απάντηση στον υψηλό πληθωρισμό, θα προκαλέσουν νέα επιδείνωση στην ήδη εύθραυστη και ευαίσθητη παγκόσμια οικονομία, θα περιορίσουν την κερδοφορία των εταιρειών και τη διαθέσιμη αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι επόμενες κινήσεις τόσο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve) όσο και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB) στην προσπάθεια καταπολέμησης του πληθωρισμού θα έχουν ιδιαίτερη σημασία για την πορεία και το εύρος της οικονομικής ύφεσης που θα ακολουθήσει.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναμένεται να προχωρήσει σε νέα επιθετική αύξηση των επιτοκίων κατά 50 μονάδες βάσης τον Σεπτέμβριο, που ίσως να είναι και από τις τελευταίες αν τελικά υπερισχύσουν τα σενάρια για βαθιά και μεγαλύτερης διάρκειας ύφεση στην Ευρωζώνη στο επόμενο εξάμηνο. Την ίδια στιγμή, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ετοιμάζεται για ακόμη μια γενναία αύξηση των επιτοκίων από τον Σεπτέμβριο, είτε κατά 0,50% ή 0,75% (ήδη βρίσκονται στο 2,25%), σε μια προσπάθεια τιθάσευσης του πληθωρισμού που ανέβηκε πέραν του 9% τον Ιούνιο, πριν υποχωρήσει ελαφρώς στο 8,5% τον Ιούλιο λόγω αποκλιμάκωσης των τιμών καυσίμων.
H διολίσθηση της ισοτιμίας του ευρώ
H κατρακύλα της ισοτιμίας του ευρώ με το αμερικανικό δολάριο κάτω από το ψυχολογικό όριο του 1 στο τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου, αντανακλά ένα πολύ δύσκολο χειμώνα, παρά τις αυξήσεις επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οι επενδυτές δεν είναι τόσο αισιόδοξοι για το κοινό νόμισμα, καθώς οι συχνές διακοπές στις ροές φυσικού αερίου της Ρωσίας μέσω του αγωγού Nord Stream 1, ο πληθωρισμός-ρεκόρ 40ετίας, ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία, η παρατεταμένη ξηρασία και οι προοπτικές βαθιάς οικονομικής ύφεσης ενδεχομένως να περιορίσουν τις νομισματικές πολιτικές της ΕΚΤ και να συνεχίσει να υστερεί σε ρυθμούς σύσφιγξης έναντι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.
Το δολάριο είναι πλέον πιο ελκυστικό από το ευρώ για τους επενδυτές, καθώς το επιτόκιο στο δολάριο είναι στο 2,25% αυτή τη στιγμή έναντι του 0,50% για τα ευρωπαϊκά επιτόκια. Επίσης, το δολάριο αποτελεί ιστορικά και ένα ασφαλές επενδυτικό καταφύγιο εν μέσω παγκόσμιων κοινωνικών και οικονομικών αναταράξεων.
Οι φόβοι για μερική ή ολική διακοπή των ρωσικών ροών φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια του χειμώνα προκαλούν απανωτά σοκ στο κοινό νόμισμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταγράφει συνεχόμενα χαμηλά-ρεκόρ δεκαετιών έναντι των κυριότερων νομισμάτων όπως το δολάριο, ιαπωνικό γεν, αγγλική στερλίνα και το ελβετικό φράγκο χωρίς να φαίνεται κάτι που να μπορεί να αποτρέψει την πτώση του σε χαμηλότερα σημεία.
Εισαγόμενος πληθωρισμός
Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με το σοβαρό πρόβλημα του «εισαγόμενου πληθωρισμού» που αυξάνει τις τιμές των προϊόντων για τους καταναλωτές, δυσκολεύοντας το έργο των κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό. Η συνεχής υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου τροφοδοτεί περαιτέρω πληθωριστικές πιέσεις στην Ευρωζώνη, καθώς αυξάνει το κόστος εισαγωγής των περισσότερων βασικών προϊόντων που τιμολογούνται σε δολάρια όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα βιομηχανικά μέταλλα και τα τρόφιμα.
Νοουμένου ότι το 85% του παγκόσμιου εμπορίου αποτιμάται σε δολάρια, τότε οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που θα κάνουν εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών θα αναγκαστούν να πληρώσουν περισσότερα ευρώ για την ίδια αξία δολαρίων. Ως εκ τούτου, το επιπλέον κόστος εισαγωγής μετακυλίεται στον τελικό αγοραστή πιέζοντας τα εισοδήματα των νοικοκυριών και το κόστος των μικροεπιχειρήσεων.
Διαταραχή στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες
Επιπλέον ζημιά για τις βιομηχανικές οικονομίες της Ευρώπης προκαλεί και η μαζική διαταραχή στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, η οποία δημιούργησε σοβαρές ελλείψεις σε όλα τα καταναλωτικά αγαθά και στις βιομηχανικές πρώτες ύλες, που με τη σειρά τους οδήγησαν σε υψηλότερες τιμές για εκείνα που ήταν διαθέσιμα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις θα χρειαστούν 1-2 χρόνια μέχρι να αποκατασταθούν οι πιο πάνω εμπορικές διαταραχές και να επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία σε κανονικές επιχειρηματικές συνθήκες, αν το επιτρέψουν φυσικά οι γεωπολιτικές και υγειονομικές εξελίξεις.
Η ξηρασία κτυπά τις οικονομίες στην Κεντρική Ευρώπη
Ενώ η Ευρώπη αντιμετωπίζει ήδη τη χειρότερη κρίση στον ενεργειακό και επισιτιστικό εφοδιασμό των τελευταίων δεκαετιών, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία περιορίζει τις προμήθειες πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα, λαχανικών, και σιτηρών, ήρθε να προστεθεί και μια νέα αναπάντεχη κρίση, αυτή της πτώσης της στάθμης των κυριότερων πλεύσιμων ποταμών της Ευρώπης στα χαμηλότερα επίπεδά τους λόγω του φετινού παρατεταμένου καύσωνα και της μειωμένης χιονόπτωσης στις Άλπεις.
Ο περιορισμός της ροής στα μεγάλα εμπορικά ποτάμια του Δούναβη και Ρήνου που διασχίζουν όλη την Κεντρική Ευρώπη (επιδεινώθηκε από την κλιματική αλλαγή και τον παρατεταμένο καύσωνα), θα μπορούσε να διαταράξει τη ροή όλων των καταναλωτικών αγαθών. Αυτό θα χτυπήσει τη διακίνηση αγαθών από καύσιμα μέχρι χημικά αλλά και τη διακίνηση τροφίμων κατά μήκος των ποταμών που ενώνουν μεγάλες πόλεις, δυσκολεύοντας αναπάντεχα τις προσπάθειες των κυβερνήσεων να αποτρέψουν την οικονομική και ενεργειακή κρίση.
Ο Ρήνος είναι ένας πλατύς ποταμός που έχει τις πηγές του στις Ελβετικές Άλπεις και διασχίζει κυρίως τη Γαλλία και τη Γερμανία και χύνεται στη Βόρεια θάλασσα μέσω Ολλανδίας και γι’ αυτό τον λόγο ήταν κάποτε ένας ποταμός σύμβολο για τις κοινωνίες στην Ευρώπη, καθώς κάποτε χώριζε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα βόρεια με τα γερμανικά φύλα ή αργότερα χώριζε τη Γαλλία με τη Γερμανία ή χώριζε τις περιοχές του κρασιού με αυτές της μπύρας και του βουτύρου.
Ο πολυσύχναστος Ρήνος κοντεύει να κλείσει για τη διακίνηση των φορτηγίδων που μεταφέρουν προμήθειες και άλλα φορτία αναγκαία για τη λειτουργία της βιομηχανικής καρδιάς της Ευρώπης και ειδικά στη φημισμένη βιομηχανική περιοχή του Ρουρ, τη λειτουργία των πυρηνικών σταθμών στη Γαλλία, αλλά και για τη σίτιση των γειτονικών πολυπληθέστερων πόλεων.
Τα εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα της στάθμης του Ρήνου και των μεγάλων του παραπόταμων κινδυνεύουν να διακόψουν την προμήθεια ενεργειακών καυσίμων όπως το κάρβουνο σε εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά μήκος των ποταμών, που θα έπρεπε να λειτουργούν περισσότερο για να μπορέσει η Ευρώπη να εξοικονομήσει το αναγκαίο φυσικό αέριο ενόψει του χειμώνα.
Αυτό το γεγονός εκτίναξε τις τιμές στα γερμανικά συμβόλαια φυσικού αερίου μέχρι τα 700 ευρώ τη μεγαβατώρα, πλήττοντας τα οικονομικά των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα, μια κρίση που θα ενταθεί, καθώς η ζήτηση ενέργειας για θέρμανση θα αυξάνεται με την έναρξη του χειμώνα.
Επιπρόσθετα, η χαμηλή στάθμη των ποταμών θέτει εκτός λειτουργίας μονάδες πυρηνικών εργοστασίων στη Γαλλία, ανεβάζοντας το ενεργειακό πρόβλημα στη χώρα, καθώς τα εργοστάσια χρειάζονται νερό ψύξης, που συνήθως έρχεται από ένα κοντινό ποτάμι ή τη θάλασσα. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτόξευση των τιμών στα γαλλικά συμβόλαια φυσικού αερίου μέχρι τα 800 ευρώ τη μεγαβατώρα, ποσό-ρεκόρ σε όλη την Ευρώπη.
Τέλος, η ξηρασία και οι υψηλές καλοκαιρινές βαρομετρικές πιέσεις (άπνοια) χτύπησαν και την αιολική ενέργεια, της οποίας η παραγωγή στη Βόρεια Θάλασσα έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο, επιβαρύνοντας την ενεργειακή κρίση, καθώς οι κυβερνήσεις στράφηκαν στα ορυκτά καύσιμα για αναπλήρωση του κενού στο ενεργειακό μιξ.
*Υπεύθυνου Επενδυτικής Στρατηγικής Exclusive Capital